Gelişim Geriliği

Çocuk ve erişkinleri ayıran en önemli özellik, çocukların sürekli büyüme ve gelişme içinde olmalarıdır. Fetal yaşamda ve doğumdan sonraki ilk aylarda, merkezi sinir sisteminin büyüme ve gelişme süreci oldukça hızlıdır. Büyüme; hücre sayısı ve hücre büyüklüğündeki artış ile beden hacmi ve kitlesinin artışı, gelişme ise; hücre ve dokuların yapısal değişimle biyolojik işlev kazanması şeklinde tanımlanır. Gelişimin erken dönemlerinde biyolojik faktörler rol oynarken sonraki dönemlerde çevresel faktörler daha çok önem kazanmaktadır. Dil gelişimi gibi evrensel olmayan davranışlar, evrensel davranışlara göre (yürüme gibi) çevresel faktörlerden daha çok etkilenmektedir.

Yaşına uygun psikomotor yetenekleri sergileyemeyen çocukların erken dönemde tanınmaları; özel eğitim, fizik tedavi, rehabilitasyon ve diğer tedavi yaklaşımlarının zamanında uygulanabilmesi bakımından oldukça önemlidir. Sadece serebralpalsi ya da öğrenme güçlükleri değil, psikomotor gelişimin tüm alanlarını içeren gelişme geriliklerinin erken tanınması önemlidir. Gelişme geriliği (developmental delay); konuşma ve dil gelişimi, motor gelişim, sosyal gelişim ve bilişsel gelişim alanlarındaki gerilik olarak tanımlanır. Çoğu çocukta birden fazla gelişim alanında gerilik görülür. Gelişme geriliği için riski artıran faktörler arasında annenin eğitim düzeyinin düşük olması, maternal depresyon veya mental hastalık, kurşun zehirlenmesi, prematür doğum, yetersiz beslenme (büyüme geriliği ve anemi), erkek cinsiyet yer almaktadır.

Gelişme geriliği yalnızca tek bir alanda sınırlı olabileceği gibi, iki veya daha fazla alanda da olabilir (global gelişme geriliği). Gelişim alanları dört ana grupta sınıflandırılır:

​

1. Motor gelişim:

​

Yürürken, otururken veya pozisyon değiştirirken büyük kas gruplarının kullanılması ve ince motor kabiliyetler (yemek, resim yapmak, oyun oynamak sırasında ellerin kullanımı gibi). Çocuklar bu gelişim basamaklarında sırasıyla düzenli olarak ilerler. Motor gecikme, başka alanlarda gerilik olmadan yalnızca motor kabiliyetlerde anlamlı bir gecikme olarak tanımlanır.

​

2. Dil Gelişimi:

 

(Artikülasyon, dil yetenekleri, sözel olmayan sembol kullanımı), yalnızca dil veya konuşmada gecikme, dil gelişim bozukluğu, gelişimsel disfazi, veya özgün dil bozukluğu olarak tanımlanır.

​

3. Adaptif veya Bilişsel Gelişim:

​

Sezgiler, bakış açısı, sözel ve sözel olmayan nedenlerle problem çözme olarak tanımlanır. Yalnızca öğrenme ve anlama değil bu bilgileri gerektiğinde kullanmayı da kapsar.

​

4. Kişisel veya Sosyal Gelişim:

 

Psikososyal gelişme geriliği, ilerleyen zamanda davranış sorunları olarak ortaya çıkabilir. Kişisel gelişim, günlük hayattaki çeşitli aktivitelerde örneğin beslenme, giyinme, tuvalet gibi öz bakım yeteneklerini içerir.

Çocukların gelişimleri arasında kabul edilebilir ölçüde farklılıklar vardır ve temel gelişim basamakları listesinde yer alan maddeler için geniş yaş aralıkları alınmıştır. Normal gelişim gösteren çoğu çocuk, bu listede yer alan bazı yetenekleri sergileyemiyor olsa bile ilerleme kaydediyor olabilir. Ayrıca, tek bir gelişim basamağına yönelmemek, yetenek grupları paternine bakmak önemlidir. Yalnızca bu listeye bakarak çocuktaki gelişme geriliğine karar verilmesi potansiyel hatalardan dolayı önerilmemektedir.

Yaşamın ilk yıllarında, optimal gelişim için gerekli nöral yolaklar oluşur ve ileriki öğrenme, davranış ve sağlıkla ilgili temeller atılır. Beyin, yüksek bilişsel fonksiyonlar için basit süreçten kompleks sürece doğru bu dönemde gelişir. Gelişimin birçok önemli periyodu 6 yaşına kadar tamamlanır ve eğer gelişimin başlangıç yıllarında problemler tanımlanamazsa, tedavi şansı kaçırılmış olabilir.

Gelişme geriliğinin erken dönemde saptanması, önleme ve rehabilitasyon programlarına erişim sonucu bilişsel, davranışsal, akademik ve uyum fonksiyonlarında ilerleme kaydedilmesini sağlar. Gelişme geriliği olan çocukların yaşıtlarına göre ileri yaşlarda duygusal, davranışsal ve sağlık problemlerinin daha fazla olduğu gösterilmiştir. Gelişme geriliği saptanan çocukların rehabilitasyonuna erken başlanmasının gelişme geriliğini azalttığını gösteren çalışmalar vardır. Fiziksel engelli ve bilişsel geriliği olan çocuklar için, okul öncesi rehabilitasyon programları, onların sosyal, toplumsal yapısını ve öz bakımını geliştirir ve ailelere destek sağlayıp yol gösterirler. Erken rehabilitasyon programları ile gelişme geriliği olan çocukların özel eğitim ihtiyaçlarında ortalama %14 ve sınıf geçememe durumunda %13 azalma ve IQ testinde yaklaşık 6,5 puan artışı sağlanmıştır. Gelişme geriliği erken saptanan ve okul öncesi eğitim programı alan çocuklarda, daha az sınıf tekrarı ve okul terk etme görülmüştür. Kontrollü çalışmalarda, psikososyal dezavantajı olan çocuklar, yüksek kalitede rehabilitasyon aldıklarında uzun dönemde IQ puanlarında artış, daha yüksek akademik başarı ve suç olaylarında azalma olduğu görülmüştür.

​

Muhtemel gelişme geriliği belirtilerini fark edebilecek ilk basamak ailelerdir.

Ülkemizde, gelişme geriliği olan çocukların, okul öncesi eğitim almaları zorunlu olmasına rağmen, erken çocukluk çağı özel eğitiminden faydalanan, gelişme geriliği olan, 5 yaş altı çocukların sayısı oldukça azdır.

Gelişme geriliğinin saptanmasında kullanılan pek çok standardize araç vardır. Geçen 10 yıl içinde profesyonel tarama yöntemlerine kıyasla ailenin doldurduğu tarama yöntemlerinin kullanılması artmıştır. Ailenin doldurduğu bu tarama testlerinin birinci yararı, ailelerin bilgi ve tecrübelerinden daha çok faydalanılmasıdır. Aralıklı olarak gelişimlerini takip etme şansı da elde edilen yararlarındandır. Ülkemizde gelişimi değerlendirmede kullanılan ve standardizasyonları yapılmış araçlardan bazıları şunlardır: Denver-II, Gazi Erken Çocukluk Gelişimi Değerlendirme Aracı (GEÇDA), Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), Erken Gelişim Evreleri Envanteri (EGE), Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi (GİDR)